Edem je medicinski termin kojim se označava nakupljanje tečnosti u međućelijskom prostoru ili različitim organima. Obično se radi o nakupljanju vode ali povremeno to može biti i limfa.

Edem može  biti lokalizovan ili generalizovan.

Može se pojaviti na bilo kom delu tela, a najčešće se javlja na ekstremitetima (periferni edem), stomaku (ascites), plućima (plućni edem i pleuralni izliv) i licu. Pojava edema može biti nagla ili postepena.

Angioedem je otok koji se obično javlja na licu, jeziku i grlu ali može zahvatiti i druge delove probavnog trakta

Edem nastaje zbog pojačane propustljivosti krvnih sudova sa posledičnim izlaskom tečnosti u okolna tkiva i uvek zahteva urgentan medicinski tretman.

Koji su uzroci perifernih edema

Edeme nogu mogu uzrokovati brojna oboljenja uključujući:

• Probleme sa venama odnosno proširenje vena i/ili loša funkcija venskih zalistaka kao i prisustvo tromba (ugruška) u venama, što sprečava povratak krvi iz nogu u srce sa posledičnom pojavom otoka. Edem uzrokovan ugruškom krvi obično se javlja samo na jednoj nozi dok druga oboljenja obično uzrokuju pojavu otoka na obe noge.
• Bubrežna oboljenja – neke bubrežne bolesti koje se karakterišu pojačanim gubitkom belančevina mokraćom ili oslabljenom funkcijom bubrega.
• Srčana oboljenja koja se karakterišu inicijalnom pojavom otoka na nogama koji se posle šire na stomak i pluća ili se pak otok javlja samo na plućima. U prvom slučaju se radi o bolesti desne srčane komore ili srčane ovojnice, a u drugom slučaju o bolesti leve srčane komore.
• Oboljenja jetre – edemi se javljaju uglavnom kod odmaklih stadijum bolesti jetre odnosno ciroze. Edemi obično zahvataju noge i stomak a uzrokovani su smanjenom produkcijom belančevina (albumina) u jetri sa posledičnim smanjenjem koncentracije albumina u krvi ili portnom hipertenzijom odnosno otežanim prolaskom krvi kroz jetru.
• Uzimanje nekih lekova.
• Uzimanje hormonskih preparata odnosno estrogena takođe može uzrokovati edeme.
• Smanjena funkcija štitaste žlezde pored drugih simptoma može dovesti i do pojave generalizovanih ili lokalizovanih otoka tela (miksedem)
• Oboljenja tankog creva (enteropatije) sa posledičnim smanjenjem albumina u krvi
• Poremećaj limfne cirkulacije more dovesti do otoka ekstremiteta odnosno tzv. limfedema.
• Neka fiziološka stanja kod žene kao što su trudnoća ili menstrualni ciklusi mogu dovesti do otoka ruku, stopala ili lica.
• Uzrok edema kod trudnica je zadržavanje tečnosti i ovi otoci se obično pogoršavaju pri kraju trudnoće. Ako su praćeni povišenim pritiskom i pojavom belančevina u mokraći edemi u trudnoći mogu biti znak preeklampsije/eklampsije koje zahtevaju hitan medicinski tretman. Edemi tokom menstrualnog ciklusa nastaju zbog hromonskih promena i ne zahtevaju nikakav tretman pošto spontano nestaju posle ciklusa.
• Putovanja – duža putovanja odnosno sedenje tokom istih može dovesti do pojave edema stopala i donjeg dela potkolenica
• Upalna stanja obično dovode do lokalizovanih edema a oni su uvek praćeni bolom i crvenilom kože iznad edema.
• Ponekad uzrok edema ostaje nerazjašnjen i u tom slučaju govorimo o idiopatskom edemu. Dijagnoza idiopatskog edema se postavlja isključivanjem svih poznatih uzroka edema.

Mehanizam nastanka edema zavisi od vrste edema

Kada su u pitanju generalizovani edemi u nastanku su prisutna dva faktora

1. Promene hemodinamskih faktora na nivou sitnih krvnih sudova (kapilara) u smislu povećanog hidrostatskog pritiska (oboljenja srca, problem u venskoj i limfnoj cirkulaciji), smanjenja onkotskog pritiska uzrokovanog smanjenjem koncentracije belančevina u krvi i/ili (oboljenja bubrega I jetre) povećane propustljivosti kapilara (alergijske reakcije ili dejstvo nekih lekova). Sve ovo dovodi do pojačanog izlaska tečnosti iz krvnih sudova u međućelijski prostor
2. Ekscesivno zadržavanje u telu soli i vode koje se javlja kod slabljenja bubrežne funkcije odnosno slabljenja filtracione sposobnosti bubrega ali i kao sekundaran događaj kod oboljenja srca i jetre te uzimanja nesteroidnih antireumatika.

Edemi postaju vidljivi tek kada se količina tečnosti u intersticijumu poveća za 2,5 do 3 litra.

Kod lokalizovanih edema mehanizam nastanka je obično povećana propustljivost krvnih sudova (alergije, upale) ili opstrukcija u protoku limfe (limfedem). Ukoliko se ne utvrdi uzrok edema govorimo o idiopatskom edemu. Ova vrsta edema koji su uglavnom generalizovani najčešće se javlja kod premenopauzalnih žena u odsustvu srčane, jetrene ili bubrežne bolesti. Uz ove edeme neretko se javljaju dijabetes, gojaznost i emocionalni poremećaji kao što su depresija I neuroze.

Pojava ovih edema često je udružena sa neracionalnom i dugotrajnom upotrebom diuretika, laksativa Ili sa povraćanjem čiji je cilj smanjenje telesne težine. Naime, dugotrajna upotreba diuretika dovodi do aktivacije sistema renin angiotensin sa posledičnim zadržavanjem tečnosti i soli u organizmu koji perzistiraju i posle prekida upotrebe diuretika. Isto tako, dugotrajna upotreba veći doza diuretika dovodi do smanjenje volumena tečnosti u cirkulaciji i smanjenje koncentracije kalijuma sa posledičnim razvojem hronične bubrežne slabosti.

Idiopatski edem se mora razlikovati od premenstrualnih edema.

Premenstrualni edemi se javljaju kod mnogi žena, blagi su i obično prolaze spontano posle prestanka ciklusa. Zadržavanje tečnosti kod ovog tipa edema posredovano je hormonskim promenama odnosno povećanjem koncentracije estrogena i prolaktina.